قطب نما COMPASS

توضیحات

قطب نما وسیله ای است از آن برای تعیین جهت صحیح جغرافیای و جهت یابی استفاده می شود. این وسیله یکی از ملزومات هرگونه مسافرتی به خصوص مناطق باز مثل جنگل و بیابان می باشد و به همراه نداشتن آن موجب بروز مشکل در انتخاب مسیر صحیح مقصد خواهد شد. از انواع آن می توان به نوع کوچک یا به اصطلاح نوع جیبی آن اشاره کرد که بسیار مناسب استفاده شخصی می باشد. نوع بزرگتری از قطب نما وجود دارد که علاوه بر دقت بالا در جهت یابی از امکانات بیشتری برخوردار می باشند و بیشتر در صنایع مخابراتی و امور نظامی مورد استفاده قرار می گیرند.

تاریخچه قطب نما :

در زمان‌ های قدیم انسان‌ ها متوجه شدند که بعضی از سنگ‌ ها (که بعداً به آنها سنگ‌ های مغناطیسی گفتند) وقتی از یک نخ آویزان می‌ شوند، در یک راستای مشخص قرار می‌ گیرند. این نکته، سرآغاز کشف قطب‌ نما شد، لذا دیدند، راستایی که آن سنگ می‌ ایستد، در راستای شمال و جنوب جغرافیایی است. از آن به بعد از این روش، یعنی آویزان کردن سنگ‌ های مغناطیسی (که بعداً این سنگ‌ ها را به صورت کوچکتر و میله‌ ای در آوردند) برای یافتن جهت شمال و جنوب استفاده ‌شد. همانطور که گفتیم، کره‌ ی زمین یک آهنربای بزرگ است که دارای دو قطب شمال و جنوب است.

محل قرار گرفتن قطب شمال مغناطیسی در قطب جنوب زمین و محل قرار گرفتن قطب جنوب مغناطیسی در قطب شمال زمین است. سنگ آهنربا اگرچه در ابعاد کوچکتری نسبت به کره‌ ی زمین است اما مثل آن، آهنرباست. این آهنرباها یکدیگر را جذب و دفع می‌ کنند. طرز کار قطب نما هم بر همین منوال است. در اصل قطب نما یک میله مغناطیسی (آهنربایی) است که به شکل یک عقربه در آمده و در داخل یک محفظه‌ ی محافظ، از مرکزش آویزان است. دور تا دور این محفظه، دارای عددهایی هست که هر کدام بخشی از ۳۶۰ درجه‌ ی یک دایره‌ کامل را نشان می‌ دهد. نوع قرار گرفتن عقربه‌ ی قطب نما، زاویه‌ های اصلی و سمت و سوی جهت‌ ها در دور تا دور، محل قرار گرفتن قطب نما را نشان می‌ دهد. این عقربه چون آهنرباست، همیشه در راستای شمال و جنوب جغرافیایی قرار می‌گیرد. قطب‌ های ناهمنام این عقربه و زمین که هر دو از جنس آهنربا هستند به سمت هم قرار می‌ گیرند ولی چون قطب‌ های مغناطیسی زمین در دو سمت جنوب و شمال خود بی‌ حرکت هستند، پس عقربه بعد از ثابت ماندن، دقیقاً در راستای شمال و جنوب می‌ ایستد و به این دلیل جهت عقربه، جهت شمال جغرافیایی را نشان می‌دهد.

هر گاه قطب‌ نما در نزدیکی اشیای آهنی یا فولادی و یا منابع الکتریکی قرار گرفته باشد، عقربه‌ اش از جهت قطب مقداری منحرف می‌ شود، که به آن انحراف مغناطیسی می‌ گویند. کلاً به همراه داشتن اشیایی از جنس آهن یا انواع مشابه آن می تواند باعث اختلال در حرکت عقربه شود. حتی وجود یک گیره کاغذ روی نقشه ممکن است مساله ساز شود. بنابراین، هنگام استفاده از قطب‌ نما باید مطمئن شویم که از اشیای انحراف‌ دهنده، به‌طور کلی دور است.

همچنین احتمال تأثیرگذاری جاذبه‌ های مغناطیسی موجود در خاک نیز وجود دارد، که بسیار نادر است. هر آهنربا دارای دو سر مختلف است که دارای خصوصیت‌ های مختلف و مخالف هم هستند. به آن‌ ها قطب‌ های شمال و جنوب آهنربا می‌گویند. اولی را با حرف N و دومی را با حرف S (حروف ابتدای کلمه‌های انگلیسی North به معنی شمال و South به معنی جنوب) نمایش می‌ دهند. جذب آهنرباها از یک سمت و دفع (رانش) آن‌ها از سمت دیگر، دقیقاً مربوط به این دو قطب است. قطب‌ های هم‌ نام (مثلاً دو قطب N و N و یا دو قطب S و S از دو آهنربای مختلف) همدیگر را دفع می‌ کنند، ولی دو قطب غیر همنام مثل S از یک آهنربا و N از آهنربای دیگر همدیگر را جذب می‌ کنند. به طور ساده‌ تر، اگر یک آهنربایِ میله‌ ای را از سمت قطب N به نزدیک قطب S یک آهنربای میله‌ ای دیگر ببریم، به یکدیگر می‌ چسبند، ولی اگر آهنربای اول را از سمت قطب S آن به قطب S آهنربای دوم ببریم، از هم دور می‌ شوند. اما موضوع اصلی و جالب آن است که بدانید خود کره زمین هم آهنربای عظیمی است که دقیقاَ خاصیتی مشابه همین آهنرباهای کوچک را دارد. کره‌ ی زمین به دلیل وجود مواد مذاب مغناطیسی از جنس اکسید آهن در هسته‌ ی مرکزی آن، دارای خاصیت مغناطیسی است.